Van 6 tot en met 10 februari was het de Week van Inclusief Onderwijs, waar door het platform Naar Inclusiever Onderwijs vier online sessies georganiseerd werden. In deze online sessies kwam naar voren waar we nu staan wat betreft inclusief onderwijs en wat er nog nodig is. Daarbij zijn steeds verschillende partijen aan tafel uitgenodigd, ook ouders en leerlingen om met praktijkvoorbeelden te komen.
Drie jaar geleden was ik naar de startconferentie geweest, waar soms mooie voorbeelden genoemd werden, maar waar toch ook wel duidelijk werd dat niet voor iedereen even vanzelfsprekend is om met mensen met een beperking om te gaan. Dit keer was ik in de gelegenheid om alle vier de sessies te volgen. Dus voor wie dat (nog) niet gelukt is, zijn hier wat beschrijvingen. Misschien helpt het je om een keuze te maken om alsnog een sessie terug te kijken. Dat kan via de website: Week van Inclusief Onderwijs 2023. Daar vind je ook wel een beschrijving van de sessies, maar dan mis je natuurlijk wel mijn mening over die sessies. 😉
En ja, dit is wel een veel langer stuk dan ik normaal schrijf. Dus mocht je vooral mijn conclusie willen lezen, dan even doorscrollen naar beneden.
Online sessies Week van Inclusief Onderwijs
Maandag: Aftrap, stand van zaken en ontwikkelingen in praktijk en beleid
Er werd ingegaan op onderzoek wat in primair en voortgezet onderwijs heeft plaatsgevonden. Ik kon niet zo goed achterhalen welk onderzoek precies bedoeld werd, maar op de website Naar Inclusiever Onderwijs is ook een pagina met onderzoekrapporten, volgens mij is dit nog van 2021. Wat daar in ieder geval opviel, is dat de startpositie van scholen erg verschillend is, ook als het gaat om de nodige randvoorwaarden en professionalisering. Bij de samenwerking is het belangrijk dat ook scholen voor speciaal onderwijs meegenomen worden. En bij de visievorming is het van belang dat dit van onderaf gebeurt en niet van bovenaf opgelegd wordt, al is goed leiderschap ook onmisbaar.
Het platform biedt een netwerk van waaruit schoolbezoeken plaatsvinden, er kennis en ervaringen gehaald en gebracht kunnen worden, ook in samenwerking met masteropleidingen. Er werd een toelichting gegeven over het lesprogramma van Talking Out Loud: ‘Doe toch niet zo spastisch!’ Bij deze reeks van drie lessen wordt door zowel de eigen leraar als door ervaringsdeskundige gastdocenten ingegaan op vooroordelen en stigma’s. En al ben ik niet zo’n fan van de gekozen naam voor dit project, de inhoud lijkt me wel zinvol. Wel een gemiste kans dat dit alleen gericht is op vmbo-tl, havo, vwo en mbo niveau 3 en 4. Niet vanwege de afbakening in leeftijd, maar wel wat betreft het opleidingsniveau. Van mij het het hele vmbo en ook mbo niveau 1 en 2 meegenomen mogen worden.
Het verdere gesprek in deze sessie was erg vanuit beleidsniveau. Over het creatief moeten zijn bij toekomstbestendig (ver)bouwen van inclusieve huisvesting, wat bemoeilijkt wordt door prijzen die hoger zijn dan het bouwbudget. Over de aandacht voor passend onderwijs in pabo’s, waar heus wel vooruitgang in zit, maar toch vooral in specialisaties en masteropleidingen EN (Educational Needs) zit. Toekomstige leraren moeten het vooral meekrijgen van opleidingsdocenten in de praktijk zelf. En die hebben dan weer weinig tijd voor bijscholing.
Vooruitkijkend naar wat er binnenkort gaat komen werd de routekaart naar inclusief onderwijs genoemd die in maart of april naar de Tweede Kamer gaat. Ook is er een gereedschapskoffer/informatievoorziening in de maak en is er in juni een conferentie. Wel alleen voor professionals met leidinggevende, coördinerende of beleidsontwikkelende taken, dat dan weer wel.
Dinsdag: Het recht op onderwijs van leerlingen met auditieve en visuele beperkingen
Vanuit het College voor de Rechten van de Mens werd toegelicht wat het VN verdrag Handicap zegt over het recht op inclusief onderwijs en een onderzoek hiernaar bij dove en slechthorende leerlingen. De presentatie hiervan is ook te donwloaden op de pagina waar je de sessies terug kunt kijken, het rapport zelf staat op de website van het College: Rapport Recht op onderwijs voor dove en slechthorende leerlingen.
Inclusieve scholen zouden de norm moeten zijn, naast specialistisch onderwijs waar nodig. Daarbij is samenwerking belangrijk om de ondersteuning en toegankelijkheid te bieden zodat leerlingen met een beperking kunnen participeren in school en dus ook in de samenleving.
Al was het een kleinschalig onderzoek met maar 18 dove/slechthorende leerlingen en hun ouders, begeleiders en leraren, toch vond ik er veel van herkenbaar. Als knelpunten werden weigering, beperkte keuzevrijheid, vermoeidheid, eenzaamheid en onvoldoende opgeleide tolken of ambulante begeleiding beschikbaar genoemd.
Vanuit het onderwijs voor blinde en slechtziende leerlingen werd de onbekendheid en daardoor weigering van leerlingen herkend. Verschil is wel dat deze leerlingen al voor 80% in het reguliere onderwijs zitten en ze in staat zijn de leerlingen optimaal te begeleiden. Alleen de toegankelijkheid van digitale leermiddelen schiet tekort, terwijl hier genoeg expertise voor is waar gebruik van gemaakt kan worden, zoals de website Inclusief Publiceren.
Bij het gesprek zaten ook leerlingen met een auditieve of visuele beperking. Zij vertelden over hun ervaringen in speciaal, regulier of inclusief onderwijs, waar ze voorbereid werden op (regulier) vervolgonderwijs. Als enige slechtziende of slechthorende in een klas is het extra vermoeiend om alles te kunnen blijven volgen. Wanneer er bijvoorbeeld geen tolk gebarentaal aanwezig is, vertaalt een slechthorende leerling alles in het hoofd naar gebarentaal. Inclusieve scholen dragen bij aan meer begrip.
In het onderzoek zijn er door dove en slechthorende leerlingen oplossingen aangedragen zoals: in gesprek blijven met de leerling, niet met de rug naar de klas praten en foto’s van het bord mogen maken. Vanuit focusgroepen werden oplossingen gegeven als meer ruimte voor maatwerk, meer tolken opleiden en aandacht voor de grote groep die zonder begeleiding in regulier onderwijs zit. Het College heeft hieruit aanbevelingen gedaan naar de overheid. Scholen moeten gewezen worden op hun plicht niet uit te sluiten op grond van beperking en redelijke aanpassingen te doen. Daarbij moet er dan in de wet- en regelgeving ook ruimte voor maatwerk en flexibiliteit zijn. En onderwijsinstellingen wordt aanbevolen om maatwerk te bieden in overleg met leerlingen en ouders en ervoor te zorgen dat ambulant begeleiders de juiste expertise hebben.
De directeuren van Visio en Kentalis die bij het gesprek aanwezig waren gaven aan wat zij vanuit het onderwijs aan leerlingen met een auditieve of visuele beperking belangrijk vinden. Zoals bij de lerarenopleidingen kennis brengen over de verschillende onderwijsbehoeften en waar je hierbij begeleiding kunt vinden. Samenwerking is belangrijk, maar hier moet dan ook structureel tijd voor zijn. Toegankelijk lesmateriaal en ondersteuning is beschikbaar. Ga in gesprek over wat wel kan, zie kansen, niet alleen belemmeringen.
Woensdag: Het belang van leerlingenparticipatie bij het realiseren van inclusiever onderwijs
Hier gingen verschillende leerlingen en ouders in gesprek over hun ervaringen met een inclusieve school (zowel basis- als voortgezet onderwijs), vooral op het gebied van vriendschap en sociale contacten. ‘Niets over ons, zonder ons’ kwam hier duidelijk naar voren.
Zo zijn leerlingen van de Monnikskap bezig met een onderzoek waarbij een documentaire gemaakt wordt over hobbels en oplossingen bij inclusieve vriendschap. En bij basisschool De Korenaar zijn naschoolse activiteiten afgestemd op de behoeften van leerlingen. Op die manier zien kinderen met of zonder beperking elkaar niet alleen in de klas, maar ook na school op basis van een gedeelde interesse.
Ook in deze sessie komt naar voren dat onbegrip veroorzaakt wordt door een verkeerd beeld en in gesprek blijven nodig is. Leerlingen (en hun ouders) weten vaak heel goed wat er nodig is, maar het wordt te weinig aan ze gevraagd. De omgeving of school vindt het vaak eng om de regie bij leerlingen te leggen, maar zij hebben ook het recht om op hun bek te gaan.
Jongeren zijn nog steeds jongeren. De drempel om contact te leggen is er zowel voor leerlingen met als zonder beperking. Je kunt wel rekening houden met de beperking, maar je hoeft niet alles daar om te laten draaien.
Hoe leraren omgaan met leerlingen met een beperking is belangrijk, zij zijn het voorbeeld voor de klas. Dus niet iets raar vinden en een leerling apart zetten, maar laten zien dat het normaal is en een open houding aannemen. Een rake opmerking als het gaat om hoe er naar leerlingen met een beperking gekeken wordt: ‘Er wordt vaak gezegd: het zou zo fijn zijn als jullie ook mee mogen doen, maar ik vind dat heel erg als ze dat over mij zeggen, dat ik mee MAG doen.’
Vrijdag: Samenspel tussen gemeenten en onderwijs bij het werken aan inclusiever onderwijs
Deze sessie was in een zaal met heel veel verschillende sprekers die voorbeelden gaven over hoe zij samenwerken. Allemaal praktijkvoorbeelden die ook op zijn genomen in de handreiking die werd gepresenteerd: Samen werken voor inclusiever onderwijs. Deze handreiking is ook te downloaden vanaf de webpagina waar de sessies terug te zien zijn. Dit is overigens de enige sessie waarbij de ondertiteling ontbrak tijdens de live-uitzending en ook nu zie ik deze nog niet.
Hoe gemeenten en samenwerkingsverbanden samenwerken, verschilt per gemeente, maar de meerwaarde van samenwerken wordt door alle partijen wel gezien. Het gaat hier dan bijvoorbeeld om samenwerking met jeugdverpleging, schoolmaatschappelijk werk, leerplicht, jeugdhulp, buurtteam, maar ook bij het maken van afspraken als het gaat om leerlingvervoer. Waar mogelijk worden leerlingen zoveel mogelijk binnenboord (of op het eiland) gehouden en wanneer dat nodig is, kan er snel geschakeld worden naar passende hulp.
Het systeem moet inclusief, daar ligt het probleem, niet bij de leerling met de beperking of de ouders die de weg niet kennen. Dit moet een gezamenlijke verantwoordelijkheid zijn, ieder vanuit de eigen rol samen voor meer inclusie en gelijke kansen.
Ik heb niet alle voorbeelden onthouden, maar vond het voorbeeld van Goeree Overflakkee wel mooi. Hier vindt de samenwerking niet alleen in de breedte plaats, maar ook bij de elkaar opvolgende onderwijsvormen. Van kinderopvang naar basisonderwijs, voortgezet onderwijs en mbo.
Dus…
Nou is dit toch wel een veel langer stuk geworden dan ik eigenlijk van plan was om te schrijven. Dus misschien wel even handig om eruit te halen wat voor mij de rode draad was.
Er wordt in ieder geval hard aan gewerkt, dat inclusieve onderwijs: onderzoek, lesprogramma’s, lesmateriaal, routekaart en handreikingen.
Knelpunten die daarbij gezien worden:
- krap budget bij (ver)bouwen
- lerarentekort
- onbekendheid over beperking die leidt tot afwijzing
- route niet bekend bij ouders/school
- problematiek groter dan expertise leraren
- te weinig tijd voor samenwerking of professionalisering
Belangrijk om hierbij op te pakken:
- samenwerking tussen alle partijen
- expertise in school halen om maatwerk en ondersteuning te bieden
- in gesprek gaan met leerling (en ouder)
- van onderaf verandering inzetten, niet van bovenaf opleggen
- verantwoordelijkheid en inclusieve mindset zijn nodig
- zie kansen, niet alleen belemmeringen
Ik vond de sessies waar ook leerlingen zelf aan het woord kwamen het meest interessant, die van dinsdag en woensdag dus. Ik denk ook dat als je echt van onderaf wilt gaan veranderen, je juist die ervaringsdeskundigen aan het woord moet laten. En dan in gesprek met de mensen van de werkvloer zelf. Maar veel plezier bij weer een conferentie vol grijze mannen in pak in juni!
